Bizitza osasungarri gehiago eta hobeak Euskadiko Osasun Plana 2030

Eusko Jaurlaritzak 2030. urtean lortu beharreko osasun-horizontea zehazten duen dokumentu estrategikoa aurkeztu du, bai biztanleriaren osasun-mailei dagokienez, bai osasun-laguntza unibertsala, publikoa, ekitatiboa eta kalitatezkoa emateari dagokionez.

2030erako Euskadiko Osasun Planak osasunaren eta ongizate indibidual eta kolektiboaren alde egiten du bizi-ziklo osoan zehar, eta bizi-mailaren ikuspegi hori Politika Guztietan osasunaren defentsaren ezaugarri gisa gehituko da.

Osasun Planak, osasun-sistema planifikatzeko eta programatzeko tresna gorena den aldetik, osasun-arloko helburu orokorrak eta indarrean dagoen bitartean eskura dauden baliabideekin erantzun beharreko lehentasunak ezartzen ditu. Era berean, XII. Legegintzaldiko Gobernu Programaren egungo formulazio estrategikoaren konpromiso-baldintzak osasun-politiken definizioa bi printzipio gidari nagusiren arabera kokatzen du: 1. Herritarren osasuna bermatzea, Euskadi osasuntsuagoa lortzeko; 2. Inor atzean ez uztea, osasun-arloko desberdintasunak murrizten lagunduko duten politikak eta jarduerak antola daitezen.

Gainera, Euskadi 2030 Osasun Planak 8 printzipio gidari ditu oinarri:

1. Garapen jasangarriari laguntzea, osasun-politiken diseinua eta hedapena Garapen Jasangarriaren Helburuekin (GJH) lerrokatuta.
2. Bizi-mailaren ikuspegia, bizitzako etapa bakoitzean osasunean inbertitzea sustatuz eta adin goiztiarretan esku hartzea sustatuz.
3. Osasunaren ikuspegia politika guztietan, osasunaren mugatzaile sozialetan eragina duten sektoreetatik politikak sistematikoki eta koordinatuta formulatuta.
4. Gizarte-desberdintasunak osasunean murriztea, gizarte-kolektibo ahulenetako pertsonek aurkezten dituzten osasun-indizeak hobetzea lortzen duten esku-hartzeen bidez
5. Genero-ikuspegia, Euskadiko pertsonen osasunean eragin negatiboa duen desberdintasun-ardatz gisa.
6. «One Health», osasun bakarra, gizakiaren, animalien eta ingurumenaren osasunaren elkarrekiko mendekotasunaren eta osasunaren alde ikuspegi global eta kolaboratiboarekin lan egiteko beharraren adierazpen gisa.
7. Osasuna babestea mehatxu globalen eta sortzen ari direnen aurrean, Euskadiko biztanleriaren osasunean eragin potentziala duten arrisku-faktoreak (ingurumenekoak, besteak beste) egongo direla aurreikusten baita.
8. Ikuspegi parte-hartzailea, Euskadi osasuntsuagoa lortzea herritarren eta eragile askoren parte-hartzearen eta ekarpenaren mende dagoelako.

Euskadi osasuntsuagoa izateko, lau helburu nagusi ditu Osasun Planak: Haurrak eta nerabeak beren osasun-potentzial guztiarekin jaio, hazi eta gara daitezen lortzea; osasuna hobetzea eta saihets daitekeen morbimortalitatea murriztea; bizitza osora bideratutako zahartzea lortzea; eta, zeharka, osasun-arloko desberdintasunak murriztea.

Planteamendu hori helburu instrumental handiekin osatzen da, horietako bi ere zeharkakoak: Pertsonak beren osasunaren eta ongizatearen protagonista eta eragile aktibo izan daitezen lortzea, eta erakundeen eta eragile guztien arteko koordinazioa eta lankidetza hobetzea, politika guztietan osasuna bermatzeko. Horiez gain: Euskadiko laguntza-sistema sanitario eta soziosanitarioetan jasangarritasuna eta bikaintasuna lortzea, kalitateari, humanizazioari eta segurtasunari dagokienez; Osasun Publikoaren sistema indartzea, egungo erronkei eta erronka berriei aurre egiteko; ingurune eta komunitate osasungarriak, jasangarriak eta erresilienteak sortzea eta garatzea, eta klima-aldaketari erantzutea; eta Euskadiko ikerketan eta berrikuntzan inbertitzea, bai eta osasunean eragiten duten sistemak hobetzeko haren aplikazioan ere.

Adierazitako zazpi helburu nagusiak (baldintza horri erantzuten dioten hiru helburuak zeharka integratzen dira helburu horietan) helburu espezifikoetan eta ildo estrategikoetan hedatzen dira, eta horiek planaren indarraldian planifikatu eta gauzatu beharreko ekintza zehatzen orientazioa adierazten dute (eta eragile eta erakunde guztien aldetik).

Euskadi 2030 Osasun Planaren helburu orokorrak

1. Haurrak eta nerabeak beren osasun-ahalmen guztiarekin jaio, hazi eta gara daitezen lortzea

Kontuan hartuta haurtzaroa eta nerabezaroa garapen-etapa bereziki sentikorrak direla helduaroan osasun-egoera ona lortzeko, bizitzako lehen urteei arreta berezia eskainiz, dokumentu estrategiko honek honako helburu espezifiko hauek planteatzen ditu:

• Haur guztiak haurtzaroan jaiotzen eta hazten direla bermatzea, hazkuntza ona izateko baldintza emozional eta materialak dauden familia-ingurunean.
• Haurren eta nerabeen garapen fisiko eta emozional osasungarria erraztuko duten bizi-ohiturak sustatzea.
• Haurren eta nerabeen osasun fisiko eta emozionalerako arriskuak prebenitzea.
• Haurrek eta nerabeek osasun- eta gizarte-arreta bikaina jasotzen dutela ziurtatzea, gaixotasun-arazoei eta/edo dibertsitate funtzionaleko egoeretako mugei aurre egiteko.
• Garapenean eta osasun emozionalean, funtzionalean, fisikoan, jokabidean, sozialean eta kognitiboan desberdintasunak murriztea haur eta nerabeengan.

2. Osasuna hobetzea eta saihestu daitekeen morbimortalitatea murriztea

Prebenitu daitezkeen arrisku-faktoreei aurre egiteko eta herritarren jokabide-ereduak aldatzen laguntzeko, helburu espezifikoak proposatzen dira, faktore anitzeko ekintzara bideratuak eta herritarrak eta gizarte-eragileak partaide egingo dituztenak.

• Euskadiko biztanleriak jokabide osasungarriak har ditzan lortzea eta arrisku-faktoreen eraginpean ahalik eta gehien egotea, aldeko baldintzak sortuz.
• Arriskuak prebenitzea eta horri lotutako osasun-arazoei goiz heltzea.
• AVADaren galera handiena eragiten duen gaixotasunari eta desgaitasunari ekitate-, kalitate- eta eraginkortasun-irizpideekin heltzea.
• Herritarrak gaitzea eta arretan inplikatzea, eta prebentzio- eta laguntza-programekiko atxikimendua areagotzea.
• Osasun, gizarte eta osasun publikoko arretaren koordinazioan aurrera egitea, gaixotasunak sustatzeko, prebenitzeko eta lantzeko jardueretan.

3. Bizitza osora bideratutako zahartzea lortzea

Gaitasun funtzionala garatu eta mantentzeko, pertsonak zahartu ahala, hainbat jarduera egin behar dira, hala nola jokabide osasungarriak sustatzea eta arrisku-faktoreen eta gaixotasunen detekzio goiztiarra, osasun-zerbitzuen laguntza gaitasun-galera lehengoratzeko edo moteltzeko, edo arreta eta iraupen luzeko zaintza izateko beharra, gaitasuna nabarmen galtzen denean. 2030erako Euskadiko Osasun Planak helburu espezifiko hauek ditu:

• Adinekoen gaitasunak indartzea bizitza osoa garatzen jarraitzeko, beren ahalduntzean oinarrituta.
• Ingurune eta komunitate lagunkoiak, inklusiboak eta adinekoen beharretara egokituak lortzea, beren ohiko bizilekuan geratzeko aukera izan dezaten.
• Adinekoen osasun eta gizarte-laguntzako premiei modu integralean eta diziplinartekoan heltzea lortzea.

4. Jasangarritasuna eta bikaintasuna lortzea, kalitateari, humanizazioari eta segurtasunari dagokienez, Euskadiko laguntza-sistema sanitario eta soziosanitarioetan

Sektore-estrategietatik abiatuta, Euskadiko laguntza-sistemak pertsonen premiak asetzeko lan egiten dute, eta osasun-emaitza onenak lortzen dituzte, honako helburu espezifiko hauek kontuan hartuta:

• Laguntza-eredua pertsonarengan zentratzea eta osasunean emaitzak lortzea.
• Laguntza-sistemen gobernantza garatzea, jasangarritasun, bikaintasun eta kontu-emate maila handiagoak lortzeko.
• Osasun eta gizarte-laguntzako sistemaren jasangarritasuna eta bikaintasuna lortzeko behar diren gaitasunak eta gaitasunak dituzten profesionalak izatea.
• Informazio-sistema aurreratuak izatea, osasun-arloan erabakiak hartzen laguntzeko.

5. Osasun Publikoaren sistema indartzea, egungo erronkei eta erronka berriei aurre egiteko

Kontuan hartuta osasun publikoa osasun-sistemen osagaia dela, eta sistema horien jarduketak osasuna sustatzera eta babestera eta gaixotasuna prebenitzera bideratuta daudela ikuspegi kolektibo batetik, eta COVID-19aren pandemiaren ondoren osasun publikoko erakunde sendo eta behar bezala dimentsionatua edukitzearen garrantzia aintzat hartuta, Osasun Planak honako helburu espezifiko hauek planteatzen ditu:

• Osasun publikoko sistema malgua, sendoa, arina eta eskalagarria izatea, gaitasun egokiak eta lidergoa dituena haren jarduna bultzatzeko eta sektore arteko ekintza eta osasuna sustatzeko politika guztietan. Osasuna zaintzeko, prebenitzeko, babesteko eta sustatzeko osasun publikoko funtzioak kalitatez (bikaintasunez eta jasangarritasunez) beteko direla bermatzea, herritarren osasun-beharrei erantzuteko.
• Osasun Publikoari buruzko informazio-sistema bat izatea, osasunaren zehaztapenei eta osasun-desberdintasunen monitorizazioari buruzko informazioa izango duena.
• Osasun publikoan jasangarritasuna eta bikaintasuna lortzeko eta egungo eta etorkizuneko erronkei aurre egiteko behar diren gaitasun eta gaitasun profesionalak dituzten profesionalak izatea.

6. Ingurune eta komunitate osasungarriak, jasangarriak eta erresilienteak sortzea eta garatzea, eta klima-aldaketari erantzutea

Ingurunearen garrantzia (fisikoa, soziala, ingurumenekoa, lanekoa, etab.) bizitza osasungarria sustatzeko funtsezko esku-hartze elementu bihurtzen da. Planteamendu horrekin, honako helburu espezifiko hauek formulatu dira:

• Hiri eta landa-ingurune osasungarriak, seguruak, iraunkorrak, belaunaldi anitzekoak, inklusiboak eta askotarikoak lortzea.
• Euskadi klima-aldaketa arintzen eta horretara egokitzen laguntzea, osasunean dituen ondorio negatiboak prebenitzeko eta herritarren erresilientzia handitzeko.
• Ingurumen-faktoreetatik eratorritako herritarren osasunerako arriskuak monitorizatzea eta minimizatzea, «Osasun Bakarra» ikuspegia txertatuz.
• Pertsona guztiek elikagai seguruak eta osasungarriak eskura ditzaten sustatzea, eta haien premiak asetzeko adinako kantitatean.
• Herritarren parte-hartzerako eta osasunean ekintza komunitariorako ingurune sozialak sustatzea toki-mailan, populazioen aniztasuna kontuan hartuta eta ekitate-ikuspegiarekin.
• Pertsonen osasuna sustatzea lan-ingurunean.

7. Euskadin ikerketan eta berrikuntzan inbertitzea eta osasunean eragiten duten sistemak hobetzeko aplikatzea.

Kalitatezko osasun-ikerketa eta berrikuntza sustatzea eta garatzea, osasun-sistemaren zientzian eta garapenetan egindako aurrerapenen euskarri gisa, honako hauetara bideratutako helburu espezifikoen bidez hedatzen da:

• Euskadin osasun-arloko ikerketa eta berrikuntza indartzea eta sendotzea, Osasun Planeko lehentasunekin bat datorren ikerketa- eta berrikuntza-estrategia hedatuz.
• Osasun publikoaren arloko gaitasunak indartzea eta ikerketa sustatzea, osasun-politikak, estrategiak eta programak bideratzeko.
• Osasun-ikerketako eta -berrikuntzako ekosistemaren potentzial guztia erabiltzea, osasunaren arloan I+G+b lantzen duten eragile guztiak barne.
• Osasunean eragina duten sistemen hobekuntzan ikerketaren eta berrikuntzaren emaitzen transferentzian eta erabileran aurrera egitea.

2030erako Euskadiko Osasun Planaren zeharkako helburuak

1. Osasun-arloko desberdintasunak murriztea
2030erako Euskadiko Osasun Planaren printzipio gidaria eta haren erronka estrategikoetako bat osasunaren baldintzatzaileen (adina, generoa, gizarte-klasea, hezkuntza, arrazak edo etnia, jatorrizko herrialdea eta egoitza-lurraldea, etab.) banaketa desorekatuaren ondorioei aurre egiteko da.

2. Pertsonak beren osasunaren eta ongizatearen protagonista eta eragile aktibo izan daitezen lortzea
Helburu horrek honako hau planteatzen du: pertsonek beren osasunari eragiten dioten faktoreei buruzko ezagutza eta kontrola areagotu behar dituzte, eta, ondorioz, erabakiak hartzeko eta autozaintzako erantzukizunak partekatu behar dituzte pertsonen osasun-hezkuntza hobetzen duten, pertsona horiek eragiten dieten laguntza-prozesuetan aktiboki parte hartzea sustatzen duten eta asistentzia-kalitatean, segurtasun klinikoan eta pazienteen eta erabiltzaileen esperientzian hobekuntzak lortzen dituzten jarduerekin.

3. Erakundeen eta eragile eta maila guztien arteko koordinazioa eta lankidetza hobetzea, politika guztietan osasuna bermatzeko
Zeharkako helburu horrek osasunaren gizarte-baldintzatzailetan eragina duten sektoreetatik modu sistematiko eta koordinatuan politikak formulatzeko beharra planteatzen du.

2030 Osasun Planaren monitorizazioa eta jarraipena

Dokumentu estrategikoak jardueren eta prozesuen urteko jarraipena egiteko programa bat planteatzen du, ildo estrategikoen abiaraztea, lehentasunezko ildoen definizioa eta helburuen lorpena monitorizatzeko. Gainera, lau urtean behin, ebaluazio osoagoa egingo da gaikako ebaluazioetan oinarrituta (Osasun Planaren helburu orokorrak eta espezifikoak lortzeko edo lortzeko aurrerapausoak ezagutzeko), eta emaitza-adierazle ugari biltzen dituen aginte-taula baten bidez.

Euskadi 2030 Osasun Planaren helburua da «Euskadi gizarte-desberdintasun txikiena eta genero-berdintasun handiena duten Europako herrialdeen artean kokatzea, eskola uztea % 7tik beherakoa izatea eta bizi-itxaropena 85 urtetik gorakoa izatea, besteak beste».